Bogumił Grott. Osoba i twórczość.

>>Bogumił Grott urodził się w Warszawie 3 stycznia 1940 roku. Jego Ojciec, Eugeniusz Grott, syn warszawskich przemysłowców, był inżynierem i właścicielem własnej firmy zajmującej się budową mostów oraz oficerem rezerwy Wojska Polskiego. Brał udział w kampanii wrześniowej jako saper po czym wycofał się wraz ze swoim oddziałem na Litwę. W roku 1940 został stamtąd wywieziony w głąb ZSRS i zaginął bez wieści. Matka, Kazimiera Grottowa z Adamowiczów, pochodziła z rodziny ziemiańskiej z tradycjami niepodległościowymi. Jej dziadek, Tytus Opaliński brał udział w powstaniu styczniowym, a sama była członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Ukończyła studia w zakresie historii sztuki na Uniwersytecie Poznańskim uzyskując stopień doktora filozofii. Była autorką prac naukowych. Po II wojnie światowej przyjęła pracę w Ministerstwie Kultury i Sztuki na stanowisku dyrektora departamentu. Jednak, gdy w roku 1946 wyjechała do Moskwy z wystawą polskiej grafiki i podjęła starania celem odszukania swojego męża, padła ofiarą donosu ze strony Zofii Lissy – muzykologa przebywającego również wówczas w Moskwie, gdyż ta uznała, że podjęte przez Grottową poszukiwania były aktem wrogości w stosunku do ZSRS. Po powrocie do kraju matka dowiedziała się, iż została usunięta z pracy w ministerstwie. W latach następnych pracowała w bibliotekarstwie, z czego ostatnie 10 lat swojego życia w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie na stanowisku kierownika Działu Gromadzenia.

Bogumił Grott w Warszawie spędził lata okupacji, tygodnie Powstania Warszawskiego oraz pięć powojennych lat. Atmosfera panująca w domu oraz wstrząsające przeżycia i zagrożenia we wczesnym dzieciństwie w okupowanej Warszawie, kiedy to w mieszkaniu przebywały dwie osoby narodowości żydowskiej, jak też późniejsze akty dyskryminacji rodziny ze strony władz komunistycznych, zaważyły w nieprzemijający sposób na kształtującej się osobowości Bogumiła Grotta, jego późniejszych postawach, poglądach politycznych oraz na rozwijających się z czasem potrzebach poznawczych. Ześrodkowały się one wokół historii, kultury, polityki i zagadnień etyczno-moralnych. Rejestrowane od dzieciństwa różne sytuacje, nieraz drastyczne, podsuwały wiele pytań, które domagały się odpowiedzi. Stąd był już tylko krok do myślenia o samodzielnych badaniach naukowych, które w końcu stały się pewną formą rozrachunku z recypowaną rzeczywistością.

Bogumił Grott opuścił stolicę w połowie szkoły podstawowej przenosząc się wraz z matką do Krakowa. W tym mieście ukończył szkołę podstawową, a potem Liceum Ogólnokształcące im. A. Witkowskiego. W roku 1958 wstąpił na Wydział Filozoficzno-Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskał magisterium z zakresu archeologii polskiej. W celu pogłębienie swego wykształcenia podjął również zaoczne studia historyczne na Uniwersytecie Łódzkim. Następnie przystąpił do pracy nad rozprawą doktorską pt. "Pierwsi Piastowie oleśniccy" dotyczącej w głównej mierze stosunków narodowościowych na ziemi oleśnickiej w późnym średniowieczu. Promotorem został prof. dr hab. Roman Heck z Uniwersytetu Wrocławskiego. W grudniu 1974 roku z powodzeniem obronił dysertację doktorską i otrzymał stopień naukowy doktora nauk humanistycznych. Wkrótce podjął pracę na stanowisku adiunkta w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Kielcach. Niedługo potem przenosi się do nowoutworzonego Instytutu Religioznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wówczas to Bogumił Grott podjął badania związków pomiędzy katolicyzmem a polskim nacjonalizmem. Ich skutkiem stała się jego rozprawa habilitacyjna pt. "Nacjonalizm i religia – proces zespalania katolicyzmu z nacjonalizmem w jedną całość ideową w myśli Narodowej Demokracji (1926-1939)". Została ona opublikowana w roku 1984 przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kolejną książką Grotta, stanowiącą dopełnienie jego habilitacji, była praca pt. "Katolicyzm w doktrynach ugrupowań narodowo-radykalnych do roku 1939. Została ona wydana przez to samo wydawnictwo w roku 1987. Obrany w tych publikacjach kierunek badań dotyczył aksjologicznych aspektów doktryn polskich narodowców i w jakimś zakresie kultury duchowej Polaków. Badania takie, o charakterze interdyscyplinarnym, rzucone na szersze europejskie tło porównawcze, dawały bardzo ciekawe wyniki umożliwiające znalezienie odpowiedzi na wiele pytań dotyczących mechanizmów rządzących nowszymi dziejami Polski. Grott stwierdził bowiem bowiem, iż badania nad nacjonalizmem muszą uwzględniać wiedzę dotyczącą kultury czy duchowości poszczególnych narodów. Tymczasem - jak zauważał - naukowcy zajmujący się ruchami nacjonalistycznymi skupiają się albo wokół wydarzeń dotyczących działalności partii o tym charakterze (zajmując się tzw. historią wydarzeniową), bądź kwestii dotyczących władzy politycznej oraz instrumentów służących jej zdobyciu i utrzymaniu, pozostawiając poza obszarem swoich zainteresowań zagadnienia związane z kulturą, religią i życiem duchowym. Bogumił Grott, jak sam przyznawał, czuł się inspirowany pracami prof. Leona Halbana, badacza współzależności pomiędzy religiami a niemieckim nacjonalizmem i kulturą niemiecką. Efektem tych badań będzie najbardziej znana praca Grotta, stanowiąca niejako podsumowanie jego wieloletnich badań nad rolą katolicyzmu w myśli obozu narodowego zatytułowana "Nacjonalizm chrześcijański. Narodowo-katolicka formacja ideowa w II Rzeczypospolitej na tle porównawczym", która jak dotąd doczekała się trzech wydań. W niej to Grott w najpełniejszy chyba sposób wykorzystał wypracowaną przez siebie metodę badań nad nacjonalizmem, która polega na analizie wypływającego z religii podłoża aksjologicznego danego nacjonalizmu. W książce została przedstawiona przez niego ideologia różnych odłamów nacjonalizmu polskiego (Stronnictwo Narodowe, Obóz Narodowo-Radykalny ABC, Ruch Narodowa-Radykalny "Falanga", Związek Młodych Narodowców, Grupa "Wielka Polska", Obóz Zjednoczenia Narodowego, "Zadruga, jak i inne pomniejsze grupy) na tle europejskim. Wykorzystując wypracowaną przez siebie metodę badawczą Grott wskazał na zasadnicze różnice pomiędzy poszczególnymi nurtami polskiego nacjonalizmu, a także porównał i wydobył jego specyfikę dokonując analizy komparatystycznej z różnymi nurtami europejskiego nacjonalizmu, jak np. narodowy socjalizm, faszyzm, Action Française, salazaryzm, frankizm czy hiszpańska "Falanga" tzw. wczesna. Biorąc pod uwagę stosunek do religii i związanych z nią wartości Grott wyodrębnił trzy grupy nacjonalizmów.

"1. Kształtujące się pod wpływem koncepcji świeckich, co nakazywało traktować religię i Kościół tylko jako fakt, bez uwzględniania jednak we własnych ideach i doktrynach politycznych wymogów stawianych przez katolicyzm lub inne wyznanie chrześcijańskie.

2. Szukające uzasadnienia dla swoich twierdzeń w wartościach religijnych czy wręcz nauce Kościoła (...).

3. Kwestionującą chrześcijaństwo w jego ortodoksyjnej formie (np. «Deutsche Christen» w Niemczech) lub nawet je odrzucającą, aby zwrócić się ku ideom neopogańskim, a w konsekwencji zanegować uniwersalizm i personalizm".

(B. Grott, Religia, Kościół, etyka w ideach i koncepcjach prawicy polskiej. Narodowa Demokracja. Wybór tekstów z komentarzem autora, Kraków 1993, s. 8.)

W związku ze zmianą warunków politycznych, jaka nastąpiła w Polsce w roku 1989, prof. Grott zaczął się żywo interesować problematyką Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Brał udział w zjazdach powstających wówczas towarzystw kresowych oraz nawiązywał kontakty z polskimi organizacjami wyłaniającymi się na dawnych Kresach, jak też i podejmował naukowe tematy badawcze związane z utraconymi przez Polskę terenami. Wraz z ludźmi zajmującymi się tą samą problematyką zaczął redagować serię książkowych prac zbiorowych poświeconą Kresom, a w szczególności najnowszym stosunkom polsko-ukraińskim i ludobójstwu dokonanemu przez nacjonalistów ukraińskich (UPA) na ludności polskiej. Tytuły książek występujących w redagowanej przez Grotta serii to: "Polacy i Ukraińcy dawniej i dziś"; "Stosunki polsko-ukraińskie w latach 1939-2004"; D. Doncow, "Nacjonalizm" (z obszerną przedmową Grotta); "Materiały i studia z dziejów stosunków polsko-ukraińskich"; oraz "Religijne, polityczne i kulturalne aspekty sprawy polskiej na Kresach Wschodnich" (w druku). Kolejne tomy są w przygotowaniu. Kontynuował też badania dotyczące nacjonalizmu polskiego czego efektem były chociażby książki: "Zygmunt Balicki ideolog Narodowej Demokracji", pierwsza biografia polityczna trzeciego z ojców-założycieli Ligi Narodowej, czy też "Religia, cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka", również pionierska praca dotycząca ideologii tworzonej przez nieliczne acz prężne pod względem ideotwórczym środowisko "Zadrugi", a przede wszystkim jej założyciela Jana Stachniuka "Stoigniewa", a także szereg prac wydawanych pod redakcją Grotta.

Zainteresowania naukowe, jak też i sympatie polityczne zaprowadziły prof. Grotta w szeregi Towarzystwa Obrony Kresów Zachodnich oraz do Kresowego Ruchu Patriotycznego, gdzie wraz z gronem działaczy podjął wysiłki na rzecz powołania do życia Instytutu Kresowego, jako placówki naukowej mającej dostarczać wiedzy o panujących tam dawniej i dziś stosunkach oraz utrzymywać kontakty z żyjącymi tam dotychczas Polakami.

W roku 1996 rada Wydziału Historycznego wszczęła postępowanie w celu nadania Bogumiłowi Grottowi tytułu naukowego profesora. Tytuł ten uzyskał w 1996 roku. Niedługo potem, w roku 1997 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego na UJ, a w roku 2005 został mianowany profesorem zwyczajnym na tejże uczelni. Poza pracą w Instytucie Religioznawstwa UJ prof. Grott był zatrudniony jako politolog w Wyższej Szkole Ekonomiczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej. W 2003 roku natomiast został pierwszym dyrektorem Instytutu Politologii w nowopowstałej Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Oświęcimiu. Warto też nadmienić, że ma na swoim koncie 7 wypromowanych doktorów. Co więcej, napisane pod jego kierunkiem doktoraty, za wyjątkiem jednego jak dotychczas, zostały opublikowane i stanowią istotny wkład do badań nad relacjami pomiędzy religią a polityką.

Działalność naukowa prof. Grotta spotykała się od początku z życzliwym przyjęciem oraz uznaniem. Świadczą o tym liczne recenzje, w tym zagraniczne, jego habilitacji i następnych książek. Poprzez łączenie metod właściwych dla historii, politologii i religioznawstwa wyjaśnił on wiele aspektów z dziejów polskiej prawicy, a w szczególności jej podstaw aksjologicznych. Ułatwiło to odróżnienie polskiego nacjonalizmu od niemieckiego czy ukraińskiego o czym na ogół nie pisywali powojenni historycy krajowi ograniczając się do faktografii historycznej. Z tego też powodu prace prof. Grotta wysoko oceniono w środowisku historyków emigracyjnych. W londyńskich "Tekach Historycznych", t. 19 z 1989 roku napisano: "Prace tego historyka czyta się z prawdziwą przyjemnością i dumą. Niewielu dziejopisarzy w kraju może się pochwalić taką rzetelnością moralną i naukową". W takiej sytuacji prof. Grott był często proszony o wygłaszanie odczytów nie tylko dla szerszej publiczności ale i w ramach zajęć uniwersyteckich w innych miastach (np. Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Łódzki, KUL, Uniwersytet Mikołaja Kopernika), jak i zapraszany na liczne konferencje naukowe w kraju i zagranicą, jako historyk idei i specjalista od ruchu nacjonalistycznego w Polsce. Jego prace bywały też bardzo często cytowane przez wielu autorów zajmujących się ruchami prawicowymi w XX wieku. Profesor Grott nie stronił od tematów trudnych i często niemile widzianych przez niektóre środowiska z przyczyn pozamerytorycznych. Niemniej jednak zawsze udawało mu się konsekwentnie realizować stawiane sobie cele. Przyczynił on się w sporej mierze do odkłamania niektórych obszarów wiedzy z zakresu przede wszystkim historii idei, prezentując zawsze godną podziwu rzetelność badawczą oraz odporność na naciski ideologiczne, zarówno w czasach komunistycznych, jak i w późniejszym okresie, kiedy to w imię politycznej poprawności również zaczęto lansować jedynie obowiązującą wizję nacjonalizmu. Niniejsza książka stanowi dar dla Profesora od osób, które cenią sobie jego osobę i dzieło, niektórzy zaś również czują się jego uczniami, i w ten sposób pragną wyrazić swoją wdzięczność za pomoc i inspiracje. W imieniu własnym i całego zespołu autorskiego składam Profesorowi życzenia dalszej owocnej pracy, której efektem niech będą kolejne znakomite dzieła.<<

To szeroki cytat ze wstępu autorstwa dr. hab. Rafała Łętochy do zredagowanego przez niego zbioru: Religia, polityka, naród. Studia nad współczesną myślą polityczną (NOMOS, Kraków 2010) – księgi pamiątkowej na siedemdziesiąte urodziny prof. dr. hab. Bogumiła Grotta. Co najmniej stu lat Panie Profesorze!!!